Mια διαφορετική κοινωνιολογική προσέγγιση : Ποιος σκότωσε το Σωκράτη ;

Mια διαφορετική κοινωνιολογική προσέγγιση :
Ποιος σκότωσε το Σωκράτη ;

Με το Σωκράτη (470-399 π.Χ) αρχίζει η ανθρωπολογική περίοδος της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Δεν ασχολείται –όπως οι προηγούμενοι φιλόσοφοι – με τα μεταφυσικά θέματα αλλά εξετάζει τον άνθρωπο, το υποκείμενο και τις δυνατότητές του. Εξετάζει το κάθε τι από την άποψη του ηθικού αιτήματος και όλη η έρευνα του συσχετίζεται με τις ηθικές αρχές. Βασική θέση του Σωκράτη ήταν ότι η ηθική συνείδηση αποτελεί την ανθρώπινη φύση και πως οι ηθικές έννοιες που θεωρούνται οι κορωνίδες του ηθικού βίου των κοινωνιών υπάρχουν με λανθάνον τρόπο στην ψυχή όλων των ανθρώπων. Κατά συνέπεια, ο κάθε άνθρωπος έχει ένα αντικειμενικό κριτήριο του τι είναι αλήθεια και τι ψεύδος. Εκείνη τη χρονική περίοδο η Αθήνα βρισκόταν σε μια διαρκή πολιτική και οικονομική κρίση. Ο τριακονταετής πόλεμος ανατρέπει την ισχύουσα πολιτική δύναμη και ο πολιτικός στίβος δονείται από αλληλοσυκοφαντίες και εξοστρακισμούς. Μέσα σ’ αυτήν την κοινωνική αναταραχή ο υιός της Φαιναρέτης και του Σωφρονίσκου, ο Σωκράτης συνήθιζε να ασχολείται με αυτό που αγαπούσε : να ερωτά. Όλοι οι σοφοί, οι καλλιτέχνες της εποχής αγνοούσαν αυτό που αγνοούσε και ο ίδιος ο Σωκράτης, τι δηλαδή είναι ορθό και τι λανθασμένο. Γνώριζε πολύ καλά ότι υπερέχει αυτών ως προς το εξής : στην βαθειά του ανάγκη να αναζητήσει την αλήθεια με οποιαδήποτε κόστος, ακόμη και με το θάνατο του. Ένας τρελός αναρχικός στην Αρχαία Ελλάδα ή ένας αληθινός φιλόσοφος που έχει υπερβεί τις καθιερωμένες παραδοσιακές αντιλήψεις ; Ίσως τίποτα από όλα αυτά.
Ο Σωκράτης μέσα στην Αρχαία αγορά αγόρευε, δίδασκε τι είναι ηθικό, γιατί μια πράξη δεν είναι ηθική. Θεωρούσε ότι υπάρχει μία ηθική για όλους τους ανθρώπους που είναι αιώνια και βάση αυτής ερμηνεύεται το ηθικό και το ανήθικο. Πίστευε ότι ο κάθε Αθηναίος πρέπει να ερωτά τον εαυτό του τι είναι καλό και τι κακό και στη συνέχεια να αποφασίζει πως θα ενεργήσει. Ωστόσο ποιος καθορίζει αυτήν την αιώνια αρχή της ηθικής ; Και γιατί αυτή η ‘’αμετάβλητη’’ ηθική είναι πάντοτε προοδευτική και οδηγεί στην αλήθεια ; Γιατί το καλό του οικονομικά ισχυρού να είναι ή να μην είναι καλό για τον κάθε άνθρωπο ; Μήπως τελικά άθελα του ο Σωκράτης δημιούργησε έναν απαισιόδοξο Αθηναίο που δεν εμπιστεύεται το διπλανό του παρά μόνο τον εαυτό του;
Θεωρούσε ότι η αυτάρκεια είναι σημαντικό χαρακτηριστικό στην εξέλιξη της προσωπικότητας του ατόμου. Η ίδια του η ζωή ήταν υπόδειγμα των λεγόμένων του. Κυκλοφορούσε με παλιά ρούχα και εξέφραζε την άποψη ότι σημασία έχει η ηθική ολοκλήρωση και λιγότερο ή καθόλου τα υλικά αγαθά. Η αριστοκρατία της εποχής του μόνο εχθρό δεν θα τον θεωρούσε. Δεν αντικρούει τα οικονομικά της συμφέροντα, δεν παρακινεί τον Αθηναίο πολίτη να διεκδικήσει τα αγαθά της φύσης που είναι κοινά για όλους. Ίσως να μην έκανε ο Σωκράτης αυτές τις πονηρές σκέψεις, ωστόσο τα λεγόμενα του καθενός αποτελούν πολιτική πράξη. Αλήθεια, υπάρχει απόλυτη και αιώνια ηθική ;
Σύμφωνα με το Διογένη το Λαέρτιο, ο Σωκράτης παρακινούσε το μαθητή του Χαρμίδη να πολιτευθεί με τους Ολιγαρχικούς στο κίνημα του 404 π.Χ που σηματοδοτεί την ανατροπή της Δημοκρατίας. Η καταδίκη του στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο ήταν περίπου βεβαία. Οι Αθηναίοι πολίτες ψήφισαν εναντίον του, όχι μόνο από κάποια προσωπική εμπάθεια, ούτε γιατί προωθούσε έντεχνα την αμφισβήτηση του Θεού. Άλλωστε ο ίδιος έκανε λόγο για το δαιμόνιο και ποτέ δεν πήρε ξεκάθαρη θέση για την ύπαρξη ή όχι του Θεού. Καταψηφίστηκε διότι οι πολίτες έκριναν σύμφωνα με τους δημοκρατικούς θεσμούς πως οι παρεμβάσεις του Σωκράτη απειλούσαν να γκρεμίσουν τα θεμέλια της Δημοκρατίας. Ίσως οι Αθηναίοι πολίτες να σκέφτηκαν ότι οι φιλοσοφικές του ιδέες συνδέονται με την Ολιγαρχία και πως ελλοχεύει ο κίνδυνος επανεμφάνισης της.
Η καταδίκη του Σωκράτη είναι ένα από τα πολλά διανοητικά αμαρτήματα που συντελέστηκαν στην παγκόσμια Ιστορία. Δεν καταδικάστηκε ο συντηρητισμός ή ο προοδευτισμός του Σωκράτη αλλά η ελευθερία της έκφρασης και της φιλοσοφικής αναζήτησης.
Χρήστος Σοροβέλης
http://sorovelis.blogspot.com/
Φιλόλογος