Oι Προσωκρατικοί ως διαμορφωτές της Αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας

Oι Προσωκρατικοί ως διαμορφωτές της Αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας

Οι Αρχαίοι έλληνες συνειδητοποίησαν ότι οι παραδοσιακές – δογματικές απόψεις για τη ζωή έχουν χρεοκοπήσει. Το πέρασμα από το μύθο στο λόγο αποτέλεσε σημαντική παράμετρος για να επικρατήσει η λογική. Να ερμηνεύεται η φύση με ορθολογισμό και να μην εναπόκειται το κάθε τι σε θεολογική προσέγγιση. Σταδιακά γεννήθηκε η αρχαία ελληνική φιλοσοφία τον 6ο αιώνα π.Χ που στη θέση της αυθεντίας της παράδοσης διατυπώθηκαν φυσικές θεωρίες με λογική συνοχή και συνέπεια. Οι προσωκρατικές θεωρίες βασίζονταν σε παρατηρήσεις των εμπειρικών δεδομένων σε συνδυασμό με την κριτική προσέγγιση της φυσικής πραγματικότητας. Προβάλλεται η ανάγκη ύπαρξης καθολικών αποδείξεων που δεν θα αμφισβητούνται εύκολα και θα αντέχουν στην κριτική. Προσπάθησαν να διαμορφώσουν μια επιστημονική – φιλοσοφική γλώσσα διατυπώνοντας έννοιες όπως τι είναι κόσμος , τι είναι κίνηση, τι είναι φύση, από πού προήλθε ο άνθρωπος.
Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι αρχίζουν να χρησιμοποιούν επιστημονικούς όρους. Με τις θεωρίες τους οδηγούνται στον ορθολογισμό έχοντας ως σκοπό να βάλουν σε τάξη ένα νέο κόσμο που θα έχει τη δυνατότητα να συνδυάζει τις τεχνικές και πρακτικές δυνατότητες της εποχής με τη θεωρητική προσέγγιση των φυσικών και κοινωνικών προβλημάτων. Προσπάθησαν να απαντήσουν σε πολλά φυσικά θέματα, δίχως να προσωποποιούν τη φύση, ούτε δίνοντας της θεϊκές διαστάσεις και μορφές. Επαναστατικό χαρακτηρίζεται το πέρασμα από το μύθο στο λόγο που πρέπει να συσχετιστεί με τις κοινωνικές-πολιτικές εξελίξεις της εποχής. Συγκεκριμένα, η Μίλητος της Ιωνίας – ούσα πλούσια πόλη- πρωτοστάτησε στη διακίνηση των νέων ιδεών και σιγά- σιγά εγκαταλείπεται η κλειστή παραδοσιακή κοινωνία και παρουσιάζεται μια στροφή προς την ανοικτή κοινωνία.
Ειδικότερα ο Θαλής ,ο Αναξίμανδρος , ο Αναξιμένης προσπαθούν να ερμηνεύσουν τη φύση, τον κόσμο μέσω της παρατήρησης. Ερμηνεύουν τα φυσικά φαινόμενα , το σύμπαν κυρίως με επιστημονικούς όρους, χωρίς ωστόσο να λείπουν οι μυθολογικές αναφορές. Βρισκόμαστε στην αναγέννηση της φιλοσοφίας. Η φιλοσοφική τους θεώρηση εγκατέλειψε τις στερεότυπες δοξασίες της μυθικής παράδοσης και έδωσε λογικές – χωρίς πάντα να το καταφέρει- ερμηνείες στα προβλήματα του κόσμου. Διατύπωσαν κοσμοθεωρίες για το σύμπαν, την αστρονομία, τη φυσιολογία και ονομάστηκαν φυσικοί ή φυσιολόγοι. Ο Θαλής ο Μιλήσιος πίστευε ότι οι σεισμοί προέρχονται από την κίνηση του νερού , αφού η Γη επιπλέει πάνω σε αυτό. Αυτή η διαπίστωση φαίνεται σήμερα ανεδαφική αλλά προσπάθησε να δώσει μια λογική εξήγηση στο φαινόμενο των σεισμών, εγκαταλείποντας μυθοπλασίες και δεισιδαιμονίες. Ο Αναξίμανδρος πίστευε στην εξελικτική πορεία του ανθρώπινου γένους ότι από μια ζωική μορφή όμοια με του ιχθύος έφθασε στη σημερινή του μορφή. Ο Αναξιμένης ταυτίζει την ψυχή με τον αέρα και το πνεύμα θεωρώντας ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε με τον αέρα και τις μεταβολές του. Ο Πυθαγόρας κάνει λόγο για την αθανασία της ψυχής, τη μετενσάρκωση και τη συγγένεια όλων των έμψυχων όντων. Ο Ξενοφάνης καταδικάζει τον ανθρωπομορφισμό των θεών και ασκεί κριτική στις παραδοσιακές θρησκευτικές πρακτικές αποδεχόμενος τον έναν και μοναδικό θεό. Ο Ηράκλειτος πίστευε ότι ο κόσμος έχει προαιώνια προέλευση από τη ζωντανή φωτιά. Ο Παρμενίδης θεωρεί ότι ο θάνατος δεν μας οδηγεί στην ανυπαρξία, υπάρχει η δυνατότητα επιστροφής μας, άρα δεν υπάρχει λόγος να το φοβόμαστε., δίνοντας μια υπαρξιακή διάσταση στη διδασκαλία του. Ο Ζήνωνας έκανε αναφορά στην ανυπαρξία της κίνησης θεμελιώνοντας τη διαλεκτική. Ο Εμπεδοκλής αναφέρει τέσσερα στοιχεία που καθορίζουν τις κοσμικές αλλαγές τη γη, το νερό, τη φωτιά και τον αέρα. Ο Αναξαγόρας θεωρούσε ότι ο νους του ανθρώπου αποτελεί βασικό στοιχείο της ύπαρξης του
Τη σχολή των Ατομικών αποτελούσαν ο Λεύκιππος και ο Δημόκριτος, καθώς αυτοί υπήρξαν οι εισηγητές της ατομικής θεωρίας.. Σύμφωνα με την ατομική φιλοσοφία η κίνηση αποτελεί βασικό στοιχείο της ύλης, δεν είναι δυνατόν να διαιρείται συνεχώς και αποτελείται από μικρά σωματίδια.. Ο Δημόκριτος αποδέχεται την ύπαρξη της κίνησης και την ύπαρξη του κενού αφού αποτελεί την προϋπόθεση για την κίνηση στο χώρο.

Χρήστος Σοροβέλης
Φιλόλογος